Ομιλίες

Είναι μεγάλη τιμή η πρόσκληση της Πρόεδρου του Συνδέσμου να μιλήσω σήμερα εδώ, μπροστά σας, στην εκδήλωση ενός συλλόγου με πλούσια και βαριά ιστορία σε μια σημαντική μέρα Αναφορά στον παραδοσιακό εορτασμό της Κυριακής της Ορθοδοξίας στο Μοναστήρι

Να σας μιλήσω για ανθρώπους, δικούς μας ανθρώπους, στους οποίους η ρωμιοσύνη και ο ελληνισμός οφείλουν πολλά. 6 Νοεμβρίου 1912: Το Μοναστήρι μένει έξω από το χάρτη της Ελλάδος. Τη μέρα εκείνη η χαρά της απελευθέρωσης από τον Οθωμανικό ζυγό ξαφνικά σβήνει όταν  ο Ελευθέριος Βενιζέλος από το μπαλκόνι του νεοκλασικού κτηρίου του σημερινού προξενείου μας στο Μοναστήρι, ανακοινώνει προς τους Έλληνες της πόλης: ”Έλληνες του Μοναστηρίου, από σήμερα είστε Σέρβοι πολίτες!”… Σταμάτησαν οι ζητωκραυγές για τον ερχομό του εθνάρχη, η περηφάνια και η εθνική ανάταση που είχε φέρει η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης λίγες μέρες νωρίτερα, χαμήλωσαν τα βλέμματα, έσβησε η ελπίδα και για μια ακόμη φορά οι Μοναστηριώτες πήραν τη μεγάλη απόφαση να αφήσουν την πατρίδα τους. Δεύτερος ξεριζωμός  μετά το φευγιό τους από την Μοσχόπολη που καταστράφηκε από μουσουλμάνους αλβανούς το 1770  κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου. Τώρα, στον δεύτερο αυτό ξεριζωμό, σκορπίστηκαν σ’ όλη την ελεύθερη Μακεδονία, περίπου 600 οικογένειες στη Φλώρινα και  8.000 στη Θεσσαλονίκη, με την ελπίδα ενός  γυρισμού που δεν ήρθε. Ξεκίνησαν τη ζωή τους από την αρχή και στις νέες πατρίδες μεγάλωσαν και ανάθρεψαν τα παιδιά τους. Αν και το όνειρο της επιστροφής στο Μοναστήρι σιγά σιγά ξεθώριαζε δεν το ξέχασαν ποτέ. Ένιωθαν την ανάγκη να βρίσκονται κοντά ο ένας στον άλλο, να μοιράζονται χαρές και λύπες, όνειρα και αγωνίες, να μαθαίνουν τα νέα όσων έμειναν πίσω, να λένε ιστορίες για τις χαμένες πατρίδες κουβαλώντας όμως πάντα την περιουσία της μνήμης και των ικανοτήτων. Γι’ αυτό, το 1913 ιδρύεται ο Σύνδεσμος Μοναστηριωτών και των πέριξ «Η ΚΑΡΤΕΡΙΑ» από τον γιατρό Αριστοτέλη Ματλή. Μια μικρή κοινωνία ζωντανή και δημιουργική που κατάφερε με τα χρόνια να επηρεάσει τόσο την πολιτισμική όσο και την εμπορική φυσιογνωμία των νέων πατρίδων. Ο σύνδεσμος αυτός σιγά σιγά μεγάλωσε, κράτησε τις συνήθειες, τις παραδόσεις και τις πατροπαράδοτες γιορτές και σήμερα 105 χρόνια μετά βρισκόμαστε πάλι εδώ μαζεμένοι σε μια ξεχωριστή μέρα, την Κυριακή της Ορθοδοξίας.   Αναφορά σε σημαντικά πρόσωπα Πολλοί είναι οι επιφανείς Μοναστηριώτες όπως παρουσιάζονται στο εξαιρετικό λεύκωμα του Συνδέσμου μας: Δημητρίου, Σάντης, Σόντης, Σαγιαξής, Ωρολογάς, Κυριαζής, Μόλτος, Μόδης, Σβώλος, Λάλλας, Ταουσάνης, Ξαφάς, Νιτσιώτας, Καρύπης, Ματσάλης και πολλοί άλλοι. Ο κατάλογος είναι μακρύς, όμως σήμερα μου ζητήθηκε να μιλήσω για τον εξαίρετο συνθέτη και πιανίστα ελληνοβλαχικής καταγωγής Δημήτριο Λάλλα. Πριν μιλήσω όμως για τον Λάλλα, θεωρώ καθήκον μου να αναφερθώ σύντομα σε ορισμένους που η δράση τους ξεχώρισε στο χώρο του πολιτισμού και των τεχνών, όπως:

• Οι Αδελφοί Μανάκια, οι πρώτοι κινηματογραφιστές της Ελλάδος και των Βαλκανίων. Γνωστοί στην ιστορία του σινεμά ως οι «αδελφοί Lumiere» των Βαλκανίων.

• Ο Γιώργος Σαγιαξής, ποιητής και βαλκανιολόγος, θεωρείται ως ο σημαντικότερος ποιητής της Μακεδονίας κατά τη διάρκεια της όψιμης τουρκοκρατίας.

• Ο Πέτρος Κυριαζής, με μία σημαντικότατη παρουσία στα ελληνικά γράμματα με την δημοσίευση τριών ποιητικών συλλογών.

Συνεχίζοντας την αναφορά σε Μοναστηριώτες που διέπρεψαν στο χώρο του πολιτισμού οφείλουμε να αναφερθούμε και στη διάσημη Μοναστηριώτισσα υψίφωνο την Μαργαρίτα Πέρρα, διαπρεπή Ελληνίδα υψίφωνο με παγκόσμια φήμη. Χαρακτηρίστηκε ως «το ελληνικό αηδόνι»  και θεωρήθηκε ιδανική ερμηνεύτρια του ρεπερτορίου Μότσαρτ. Η Κρατική Όπερα του Βερολίνου της απένειμε το ύψιστο καλλιτεχνικό τίτλο της "Κάμερζένγκεριν" (1934) σε ηλικία 26 ετών!... ρεκόρ αξεπέραστο στα μελοδραματικά Χρονικά. Κλείνοντας τη μικρή μου αναφορά σε Μοναστηριώτες που ξεχώρισαν στο χώρο του πολιτισμού δεν θα μπορούσε να  μην αναφερθώ και στη μεγάλη κυρία της Θεσσαλονίκης, την Αλίκη Τέλλογλου – Ωρολογά, τη θεία μου Αλίκη, την αδερφή της μητέρας μου που έφυγε από κοντά μας τον Ιούνιο του 2008. Το όνειρό της η ίδρυση ενός μουσείου - εκπαιδευτηρίου τέχνης, ανοικτού στην πρωτοπορία της Τέχνης και την έρευνα, αλλά και στις απαιτήσεις μιας σύγχρονης εκπαίδευσης και δημιουργίας, έγινε πράξη με το Τελλόγλειο Ίδρυμα. Πάνω από 5.000 έργα Τέχνης κυρίως ζωγραφικής αποτέλεσαν τον αρχικό πυρήνα της δωρεάς. Σε 7.200 έργα είχε φθάσει όταν στεγάστηκε το ίδρυμα κι εξακολουθούσε να ενισχύεται με αγορές από τη συλλέκτρια ως το τέλος της ζωής της και ευτυχώς συνεχίζεται και σήμερα. Και θα ήθελα στο σημείο αυτό να προτείνω μία εκδήλωση του Συλλόγου μας, μάλλον μια κοινή εκδήλωση στο σπίτι της Αλίκης, στο σπίτι μας στο Τελλόγλειο, καθώς και μια επίσκεψη στο σπίτι της στην Αριστοτέλους, που έχει πρόσφατα μετατραπεί σε Μουσείο για να το απολαμβάνουν οι συμπολίτες μας Κύρια ομιλία Στo χώρο της μουσικής λοιπόν, που έχω και μια ιδιαίτερη αδυναμία, ξεχωρίζει ο εξαίρετος συνθέτης και πιανίστας Δημήτρης Λάλλας με καταγωγή από το Μεγάροβο Πελαγονίας. Ο Δημήτριος Λάλλας γεννήθηκε το 1844, καταγόμενος από μια ιδιαίτερα εύπορη οικογένεια - λέγανε πως τότε ήταν η πλουσιότερη των Βαλκανίων - σπούδασε στην Αθήνα, στη Γενεύη και στη Βιέννη και ολοκλήρωσε την μουσική του εκπαίδευση στο Μόναχο, όπου το 1874 η γνωριμία του με τον Richard Wagner και τη σύζυγό του Cosima Liszt, κόρη του μεγάλου Ούγγρου συνθέτη και πιανίστα Frantz Liszt, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην καλλιτεχνική του εξέλιξη. Όπως αναφέρει στο Ημερολόγιό της η Cosima, ο νεαρός Λάλας ερχόταν σχεδόν καθημερινά στο σπίτι τους για να μελετήσει μουσική με τον Richard. Τον Αύγουστο του 1876 ο Λάλας συμμετείχε ως βοηθός διευθυντή ορχήστρας στην πρώτη σκηνική παρουσίαση της τετραλογίας "το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν" με την οποία εγκαινιάστηκε το περίφημο θέατρο του Bayreuth. Τις πρεμιέρες παρακολούθησαν μεταξύ άλλων ο Αυτοκράτορας Γουλιέλμος, ο Βασιλιάς Λουδοβίκος της Βαυαρίας, ο Αυτοκράτορας της Βραζιλίας, οι συνθέτες Anton Bruckner, Edward Grieg, Piotr Illich Tchaikovsky και Franz Liszt και ο φιλόσοφος Friedrich Nietzsche. Η συμβολή του Λάλα στην επιτυχία του βαγκνερικού οράματος τεκμαίρεται και από το γεγονός ότι το όνομά του χαράχθηκε σε αναμνηστική πλάκα στο περιστύλιο του θεάτρου του Bayreuth. Ο κρυφός έρωτας του Λάλα για την Cosima, αν και δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ, αποτελεί την πιθανότερη εξήγηση της απόφασής του να εγκαταλείψει το 1877 το Μόναχο με τις λαμπρές επαγγελματικές του προοπτικές και την αναγνώριση του μουσικού του ταλέντου, και να συνεχίσει τη σταδιοδρομία του ως αρχιμουσικός στο Salzburg και κατόπιν ως καθηγητής μουσικής στην Αθήνα, στο Μοναστήρι και στη Σχολή της Χάλκης. Αν και περιζήτητος για την εξαιρετική γοητεία που ασκούσε ως προσωπικότητα αλλά και ως μουσικός, ο Λάλας απέφυγε κάθε συναισθηματική δέσμευση και το 1881 πήρε την απόφαση να εγκατασταθεί οριστικά στη Θεσσαλονίκη. Τα επόμενα 30 περίπου χρόνια εργάστηκε εκεί ως καθηγητής πιάνου (ανάμεσα στους μαθητές του ήταν και ο -κατά πολλούς σημαντικότερος Έλληνας- συνθέτης Αιμίλιος Ριάδης), συμμετέχοντας παράλληλα  σε ορισμένες ξεχωριστές μουσικές εκδηλώσεις της πόλης. Μία από αυτές ήταν το κοντσέρτο που έδωσε το Φεβρουάριο του 1888 ο διάσημος τότε στην Ευρώπη, Έλληνας φλαουτίστας Ευρυσθένης Γκίζας, τον οποίο ο Λάλας συνόδευσε στο πιάνο. Στο ίδιο αυτό χρονικό διάστημα εμπλούτισε την εργογραφία του με τραγούδια, χορωδιακά έργα, μια όπερα και ορισμένα έργα για ορχήστρα από τα οποία ο ‘’Μακεδονικός Παιάν’’ αποκαλύπτει  το πόσο τον είχε επηρεάσει ο Μακεδονικός Αγώνας. Ο Λάλας είχε δείξει το έργο αυτό στον Ίωνα Δραγούμη παρακαλώντας τον να μεσολαβήσει ώστε να φθάσει στα χέρια του Ιωσήφ Καίσαρη για να παιχθεί στην Μεσολυμπιάδα της Αθήνας το 1906. Τελικά ο ‘’Μακεδονικός Παιάν’’ εκτελέστηκε στις 21-02-1907 στο μακεδονικό χορό της Στρατιωτικής Λέσχης Αθηνών από μπάντα 30 μουσικών της Ανακτορικής Φρουράς με διευθυντή τον Ιωσήφ Καίσαρη ξεσηκώνοντας θύελλα ενθουσιασμού. Ο αδελφός του Ίωνα, Φίλιππος Δραγούμης, κατέγραψε τα εξής στο ανέκδοτο ημερολόγιό του: ‘’Ο Μακεδονικός Παιάν αλήθεια είναι ωραιότατος. Απ’αρχής μέχρι τέλους είναι μελαγχολικός. Κατ’αρχάς παριστάνει την λυπηράν κατάστασιν της Μακεδονίας, αίφνης ακούγονται σάλπιγγες εξεγείρουσαι πάλιν τη συνείδησιν των Ελλήνων, και εις το τέλος συναρμολογεί την αρχήν του εθνικού ύμνου, δηλών ούτως τας ελπίδας του Ελληνισμού, και τελειώνει με ήχους ενθουσιασμού. Αισθάνεται κανείς ότι ο Λάλας είναι μαθητής του Wagner και θαυμαστής του Beethoven’’. Πέθανε το 1911 στο Μοναστήρι, χτυπημένος από επιδημία χολέρας. Από τα μουσικά έργα που έγραψε ο Λάλλας (ο Σαγιαξής μιλάει για μία όπερα, κάποιες συμφωνίες και αρκετά τραγούδια) μας σώζονται ελάχιστα (που επιβίωσαν χάρις στην έκδοσή τους σε μαθητικά μουσικά εγχειρίδια) καθώς ο Λάλλας δεν συνήθιζε να κρατά αντίγραφα των έργων του. Η μουσική της "Ηλέκτρας" του Σοφοκλή (που από καιρό συνέθετε) έμεινε δυστυχώς ημιτελής, γιατί στο μεταξύ πέθανε. Έξι χρόνια αργότερα, το 1917, η οικογένειά του απεφάσισε να εκδώσει ολόκληρο το έργο του και γι’ αυτό το έστειλε με ένα πλοίο στην Ιταλία. Δυστυχώς όμως το πλοίο που τα μετέφερε βυθίστηκε από τορπίλη γερμανικού υποβρυχίου (πόλεμος γαρ...) έξω από τη Θεσσαλονίκη και έτσι δεν διασώθηκαν παρά ελάχιστα δείγματα της τέχνης του κι έτσι το έργο του Λάλα φαίνεται να χάθηκε για πάντα. Δε σώζονται παρά μόνο λίγα κείμενα μουσικών του διαλέξεων και κάποια μικρά έργα που όμως πιστοποιούν αυθεντική δημιουργική πνοή. Σε αυτά περιλαμβάνεται το τραγούδι ‘’Η Σκήτη’’ για οκτάφωνη μικτή χορωδία σε ποίηση J.V.Voge  που ερμήνευσε η Χορωδία της ΕΡΤ υπό τη διεύθυνση του Αντώνη Κοντογεωργίου ο οποίος επιμελήθηκε την έκδοση και την παρουσίαση όσων έργων του Λάλα διασώζονται σήμερα. Με το όνομα Σκήτη φέρεται μοναστικό ίδρυμα που υπάγεται σε Κυρίαρχη Μονή ή Μοναστήρι. Οι Σκήτες είναι μικρές μονές που και αυτές διακρίνονται όπως οι Αθωνικές Ιερές Μονές σε "κοινόβιες" και "ιδιόρρυθμες". Πρόκειται για οργανωμένες κοινότητες που συγκροτούνται από πολλές μοναστικές καλύβες. Στο μέσον της κάθε Σκήτης βρίσκεται το λεγόμενο "Κυριακό" που είναι ο κοινός ναός για όλους και γύρω απ΄ αυτόν είναι κτισμένες οι καλύβες. Η ελληνική μετάφραση των γερμανικών στίχων έγινε από τον ίδιο τον συνθέτη: '' Μοναχική υψώνεται η σκήτη, σκυθρωπή αντικρύζει την κοιλάδα. Άκου! Μέσα οι καλόγεροι πάλι έναν ύμνο τραγουδούν. Κοιμήσου εν ειρήνη, χλωμέ αδελφέ, έχεις κερδίσει τώρα τη γαλήνη. Μας άφησε ένας αδελφός, απόθεσε στο χώμα το ραβδί του. Και οι άλλοι τραγουδώντας φέρνουν το σκήνωμα στον τάφο. Κοιμήσου εν ειρήνη, χλωμέ αδελφέ, έχεις κερδίσει τώρα τη γαλήνη. Αχ! Φαντάζομαι ετούτα τα σκοτάδια θα τραγουδούσαν πένθιμα, αν ήσουνα εσύ... '' Video που ετοίμασαν δύο Μεγαροβίτες ο Στέργιος και η Βασιλική Μακρή στο Springfiled του Ohio

Κρούσοβο - Τύρνοβο – Μεγάροβο. Οι τρεις βλάχικες Ελληνικές πόλεις της Βόρειας Μακεδονίας. Τα τρία φρούρια του Ελληνισμού. Μεγάροβο. «Δεν αποτελούμε χωριστή ομάδα από το Ελληνικό γένος. Λεγόμαστε Βλάχοι. Οι πόθοι μας, τα αισθήματά μας, είναι συνταυτισμένα, αιώνες τώρα, με των ελληνοφώνων ... Η αγάπη του για την πατρίδα του και οι ιδιαίτερες σχέσεις που διατηρούσε ο Λάλλας με την γενέτειρά του ήταν κάτι που είχε γίνει αντιληπτό ήδη από τα χρόνια της διαμονής του στη Γερμανία. Και αυτό όχι μόνο γιατί και την εποχή εκείνη ταξίδευε στο Μοναστήρι, αλλά και γιατί είχε γίνει γνωστός στον κύκλο του Wagner ως ο "Μακεδόνας" (όχι ο Έλληνας). Ο Λάλλας θεωρούσε ότι ήταν Έλληνας που προερχόταν από μια συγκεκριμένη περιοχή της Ελλάδας, τη Μακεδονία, και βεβαίως ότι ήταν απόγονος των Αρχαίων Ελλήνων. Όπως σημείωνε η Cosima Wagner στα ημερολόγιά της, το πρώτο βράδυ της επίσκεψης-συνεργασίας του Λάλλα στο σπίτι του ζεύγους έλαβε χώρα μια "παράξενη συζήτηση με τον Μακεδόνα, που διατείνεται ότι κατάγεται από τους Αρχαίους Έλληνες". Τέλος δεν είναι τυχαίο ότι μετά την οριστική επιστροφή του από τη Γερμανία, ο Λάλλας αρνήθηκε σημαντικές θέσεις στην Αθήνα, και την Οδησσό, και προτίμησε να εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη, ενώ έκανε συχνά ταξίδια στο Μοναστήρι, πιστεύοντας σ’ όλη του βτη ζωή στην επανένωση της πατρικής γης με την Ελλάδα! Κλείσιμο Όλα αυτά τα χρόνια η πολυποίκιλη δραστηριότητα που επιδεικνύει ο Σύνδεσμος μας «Η Καρτερία» κρατάει ζωντανές τις παρακαταθήκες που μας άφησαν τόσο ο Λάλλας όσο και οι υπόλοιποι σημαντικοί Μοναστηριώτες εκπρόσωποι του πολιτισμού. Η συμβολή του συνδέσμου στη διατήρηση των δεσμών με την πατρική γη αλλά και της ανάδειξης όλων αυτών των αρχών και αξιών που αποτελούν τα εχέγγυα για την ανάπτυξη, και τη βελτίωση μέσα από τους καθημερινούς μας αγώνες είναι πολύτιμη. Κυρία Πρόεδρε, Αγαπητή Βιολέτα αγαπητά Μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, όλους όσους εργάστηκαν για την υπέροχη αυτή εκδήλωση, επιτρέψτε μου, να σας συγχαρώ, αλλά και να σας ευχαριστήσω για την πολυετή και γεμάτη συνέπεια προσφορά σας. Περιμένω, περιμένουμε με αγωνία τα καρποφόρα αποτελέσματα των επόμενων δράσεων και προσπαθειών σας Σας ευχαριστώ